Çocuklarda Şişmanlık ve Önlenmesi 1. Bölüm

17 Mart 2012 Devamı

Çocuk Endokrinoloji Uzmanı Prof. Dr. Abdullah Bereket

Şişmanlık basit tanımı ile vücutta yağ dokusu oranının artışı sonucu oluşan kilo fazlalığıdır. Şişmanlık gerek erişkin gerekse çocuklarda tüm dünyada hızla artmaktadır. Ülkemizin değişik illerinde yapılan çalışmalarda erişkinlerin yaklaşık % 40 ı çocuk ve gençlerin ise % 10 ile 25 inin fazla kilolu veya şişman olduğu saptanmaktadır.

Şişmanlığın objektif değerlendirilmesinde Beden Kitle İndeksi (BKI) ölçütü kullanılır. Beden kitle indeksi aşağıdaki formül ile hesaplanır:

BKI= [Vücut ağırlığı (kg)] / [Boy (m)]²

Erişkinlerde BKI değeri 25 in üzeri ise fazla kilolu, 30 un üzerinde ise şişman olarak kabul edilir. BKI 27 nin üzerinde olan kişilerde yüksek kan basıncı (hipertansiyon), damar sertliği (ateroskleroz), inme (felç), şeker hastalığı (tip 2 diyabet), kalp hastalığı (infarktüs) ve kanser riski artar.

Çocuklarda yaşa göre boy değiştiği için şişmanlığı tanımlayacak tek bir BKI rakamı vermek mümkün değildir. Bu nedenle çocuklarda şişmanlığı tanımlarken yaş ve cinse göre belirlenmiş BKI değerleri kullanılır.

Vücudumuz günlük etkinlikleri (yürüme, koşma, konuşma, yediğimiz yiyecekleri sindirme, nefes alma, konuşma, vücut ısısını koruma ve çocuklarda büyüme vs.) yapabilmek için bir enerji harcar. Bu enerjiyi yediğimiz besinlerden elde ederiz. Enerjinin ifade birimi kaloridir. Eğer besinlerle aldığımız enerji (kalori) fazla, buna karşın günlük işlerimizi yapmak için vücudumuzun harcadığı enerji az ise o zaman artan enerji vücudumuzda depolanacaktır. Bu depolanma yağ kitlesinin artması şeklinde olur. Böylece artan yağ kitlesine bağlı olarak tartımız artar ve şişmanlık oluşur. Basit bir tanımla şişmanlık vücudun harcayamadığı yani fazla gelen enerjiyi yağ dokusunda (kumbara gibi) biriktirmesi ve bunun sonucu olarak vücut tartısının artmasıdır. Vücuda ihtiyacından fazla alınan her 7000 kalori yaklaşık 1 kg yağ olarak depolanır. Bu hesapla eğer bir kişi (çocuk veya erişkin) günde ihtiyacından 100 kalori fazla alıyor ise vücut ağırlığına 70 gün sonra 1 kg yağ eklenecektir. Temel besi elemanlarının kalori değerleri, 1 gram yağ 9 kalori, 1 gram şeker 4 kalori, 1 gram protein 4 kalori şeklindedir.

Yiyeceklerden örnek verecek olursak ;

1 küçük porsiyon patates kızartması: 220 kalori

1 kutu gazlı içecek ( kola, gazoz, buzlu çay) : 150 kalori

1 hamburger : 257 kalori

1 poğaça 175 kalori

MODERN YAŞAM TARSI HARCANAN KALORİ MİKTARINI AZALTIYOR

Şişman çocukların çok büyük bir kısmında şişmanlığın nedeni çocuğun beslenme yoluyla vücuduna giren kalori ile harcadığı kalori arasındaki dengenin bozulmasıdır. Bu tür şişmanlığa “Basit şişmanlık” diyoruz. Basit şişmanlıkta çocuk harcadığından fazla kalori almaktadır. Şişman çocukların az bir kısmında ise şişmanlığa yol açan hormonal veya genetik hastalıklar mevcuttur. Bu olgularda metabolik bozukluk nedeniyle şişmanlığa eğilim artmıştır ve tıbbi tedavi gereklidir. Çocuklarda günlük kalori ihtiyacı yaşa, cinse ve aktivite durumuna göre değişir. Örneğin 3 yaşındaki bir çocukta günlük alınması gereken toplam kalori ortalama 1200-1300 kalori iken, büyümenin hızlandığı ergenlik dönemindeki bir erkek çocukta bu 2500-2800 kaloriye kadar çıkabilmektedir.

Modern yaşam tarzı, özellikle hareket azlığı ve abur-cubur beslenme çocukların günlük yaşamında aldıkları kaloriyi arttırırken, harcadıkları kalori miktarını azaltmaktadır. Bu nedenle şişmanlık oranı gelişmiş ve gelişmekte olan toplumlarda giderek artmaktadır.