Alerjik Rinit

Alerjik rinit, burunu döşeyen mukozanın alerjik hastalığıdır. Tipik olarak, burun akıntısı, hapşırık, burunda tıkanıklık ve kaşıntı yapar. Çoğu günlerde ve üstüste iki veya daha fazla gün içinde 1 saatten uzun süre ile görülür. Bulgular kendi kendine veya tedavi ile geri dönüşümlüdür Alerjik olmayan birçok durumda benzer semptomlar saptanabilir: bunların başlıcaları infeksiyonlar, hormonal dengesizlikler, fiziksel etkenler, anatomik bozukluklar ve bazı ilaçlardır.

Mevsimsel ve yıl boyu süren Alerjik Rinit: Alerjik rinit sınıflaması, alerjene maruz kalma zamanı göz önüne alınarak mevsimsel ve yıl boyu süren olmak üzere yapılabilir. Yıl boyu süren alerjik rinit’e en sık olarak ev tozu akarları, küfler, hamam böcekleri ve hayvan tüyleri neden olmaktadır. Mevsimsel alerjik rinit ise polenler ve küfler gibi belirli dönemlerde saptanan çeşitli ev dışı alerjenler ile tetiklenmektedir.

Hastaların çoğunluğunda çok sayıda alerjenler rol oynar ve bu nedenle yıl boyu alerjenlere maruz kalmaktadırlar. Ayrıca çevrede bulunan çeşitli tahriş edici maddeler ve hava kirliliği de alerjiyi tetiklemekte ve hastaların şikayetlerine neden olmaktadır.
Alerjik rinit çoğunlukla sübjektif belirtilere neden olur, çünkü belirtiler büyük ölçüde hastanın algılamasına bağlıdırlar ve bunları gerçek anlamda miktar olarak ifade etmek her zaman mümkün olmayabilir.

Alerjik Rinit’in Risk Faktörleri
Alerjik rinit, gen- çevre etkileşimlerinin neden olduğu çok faktörlü bir hastalıktır . Ev içi ve ev dışı değişik etkenler, alerjik rinit hastalığına neden olabilir.
Genetik ve Aile Hikayesi: Astım ve rinit gibi alerjik hastalıklar genetik fenotiplerle çok yakın ilişkilidir ve çoğunlukla alerjik bünye ile ortaya çıkarlar.
Hayatın Erken Dönemlerine ait Risk Faktörleri: Annenin yaşının genç olması, fetal büyüme ile ilgili bazı faktörler, çoklu gebelikler, doğumun nasıl olduğu, prematürite, düşük doğum ağırlığı, büyüme ve gelişme geriliği, hamilelikte hormonlar ve doğum sırasında yetersiz solunum gibi faktörler hem alerjinin hem de rinitin gelişmesinde risk olabilirler.
Alerjenler ile Temas: Çoğu alerjenlerin kuvvetli biyolojik fonksiyonları vardır . Bunların başlıcaları ev tozu akarları, hayvan tüyleri, polenler, küfler ve hamam böceği gibi haşarelerdir.

Solunum yolu ile giren bu alerjenler rinit ve astımda sıklıkla rol oynarlar. Ev içi ve ev dışı alerjenler olarak ikiye ayrılırlar. Ev dışı alerjenler mevsimsel alerjik rinitte ev içi olanlardan daha fazla rol oynarlar. Ev içi Alerjenler ise astım ve yıl boyu süren alerjik rinite yol açarlar . Modern yaşamın getirdiği ev içi düzen artan alerjik hastalıklardan sorumludur.

Başka belirtileri olmayıp, sadece alerjik riniti olan kişilerde besin alerjisi çok nadirdir. Değişik organlara ait alerjik şikayetleri olanlarda besin alerjisi düşünülmelidir.

Çevre kirliliği Ev içi ve ev dışı çevre kirliliği olarak ikiye ayrılabilir. Ev dışı hava kirliliğinin en büyük nedeni eskiden kış aylarında kömür yanması ile ortaya çıkan partiküllü maddeler idi. Son yıllarda büyük şehirlerdeki en büyük sorun otomobillerin neden olduğu hava kirliliğidir. Ev içi kirliliğin en önemli nedenlerinin başında sigara bulunmaktadır. Bu sorun halen ülkemizde ciddi bir tehdit olarak devam etmektedir. Ayrıca, sobalar, gaz ile yemek pişirme ve çeşitli kokular saçan uçucu maddeler, kokular, sentetik maddelerin saçtığı moleküller ve partiküller de havayı kirletmektedir.

Alerjik rinit’in sıklığı
Alerjik rinit bütün dünyada hastalığa neden olan bir sağlık sorunudur. Kaba bir hesapla bugün dünyada 500 milyon kişide alerjik rinit olduğu düşünülmektedir. Çok sayıda uluslar arası çalışmalarda alerjik rinit sıklığı % 20-40 arasındadır. Alerjik rinit sıklığı son 50 yılda gittikçe artmaktadır. alerjik rinit sıklığı değişik araştırmalarda % 4,5 ile % 39,9 arasında değişmektedir. Alerjik rinit sıklığında daha çok sosyal ve ekonomik gelişimini tamamlamakta olan ve az gelişmiş ülkelerde bir artış eğiliminin olduğu söylenebilir.
Değişik ülkelerde yapılan çalışmalarda alerjik rinitin şehirlerde kırsal kesime nazaran daha yaygın olduğu saptanmıştır.çiftliklerde yaşayan çocuklarda diğerlerine oranla çok daha az alerjik rinit görülmektedir . Çiftlik hayatının koruyucu bir rolü olduğu üzerinde durulmaktadır. Bu koruyucu etkinin büyükbaş hayvanlar ve mikroplarla temas olduğu düşünülmektedir. Diğer bir ihtimal de çiftliklerde yaşayan çocukların pastörize edilmemiş süt içmeleridir.

Sosyal hayat üzerine etkiler: Alerjik rinit, hapşırık, burun akıntısı ve burun tıkanıklığı gibi klasik bulgular dışında günlük hayat fonksiyonlarında bozukluklara neden olabilir. Bazen uyku bozuklukları ve uyku kalitesinin burun tıkanıklığı nedeni ile iyi olmaması sonucunda halsizlik, algılama fonksiyonlarında bozukluk, depresyon ve kaygı bozukluklarına neden olabilir. Özellikle okul başarısında düşmeler olabilir. Alerjik rinit aynı zamanda sağlık harcamalarını da çok arttırmaktadır.

Çocuklarda Alerjik Rinit Tanısı
Alerjik rinit tanısı, hikayede tipik alerji bulgularının varlığı ve tanısal testlerlerle konur.
Alerjik rinit Semptomları: Hastaların en önemli şikayetleri hapşırık, burun akıntısı, burun kaşıntısı ve çok sık olarak burun tıkanıklığıdır. Birçok hastanın hayat kalitesini bozan asıl neden burun tıkanıklığıdır. Polen alerjisi olan hastaların çoğunda göz bulguları da vardır.

Fizik muayene Hafif alerjik rinitli hastalarda burun muayenesi normaldir. Bütün yıl boyu süren alerjik rinitli hastaların burun muayenesi olması gereklidir. Sadece ayna ile yapılan muayene yetersizdir, endoskopi ilk seçilen tedaviye cevap vermeyen hastalarda daha yararlı bilgiler sağlayabilir.

Alerji deri testleri Erken aşırı duyarlılığı saptamaya yarayan alerji deri testleri, alerji tanısında en önemli tanı yöntemidir. Uygulaması ve yorumlanması, konusunda ehliyetli ve deneyimli kişilerce yapılmalıdır. Çocuklarda alerji testinin yorumunu çocuk alerji uzmanı yapmalıdır. deri testlerinin uygulamasında birkaç yöntem vardır: bunlar deriyi çizme, deriye batırma veya delme yöntemleri olup en çok deriyi delme testleri kullanılmaktadır.

İn vitro testler Serum total İgE düzeyi ve serumda alerjenlere özgün İgE ölçümleri de yararlıdır. Ölçümlerin doğru olması için yeni teknikler geliştirilmektedir. Tek ya da çok sayıda alerjeni içeren testler yapılmaktadır.
Nazal endoskopi Posterior burun boşluğunu görmeye yarar
Görüntüleme teknikleri Çok nadiren ayırıcı tanıda gerekli olabilir.
Koku algılama testleri Koku hissi objektif veya sübjektif olarak ölçülebilir. Bunun için değişik düzenekler oluşturulmuştur ve klinik uygulamada kullanılmaktadır.

Tedavi
Alerjik rinit tedavisi, hasta eğitimi, ilaç tedavisi ve alerjene özgün immunoterapi’den ibarettir. Çok nadiren cerrahi tedavi gerekebilir. Çevre önlemlerinin de kısmi bir rolü vardır.
Çevre kontrolü
Çocuğun çevresinde bulunan en önemli ev içi alerjenler ev tozu akarları, hayvan tüyleri ve küfler olduğu için bu yönden korunma yararlı olabilir. Çocuğun çevresinden bu alerjenlerin uzaklaştırılması gerekmektedir. Ev dışı içi dışı hava kirliliği alerjik rinitli hastaların şikayetlerini tetikleyebilir, bu nedenle özellikle büyük şehirlerdeki hava kirliliği ile mücadele etmek gereklidir.
İlaç tedavisi
Rinit tedavisinde kullanılan ilaçların çoğu burun içine veya ağızdan kullanılmaktadır. Bu ilaçların etkinliği kişiden kişiye değişmektedir. İlaçlar kesildiğinde etkileri devam etmemektedir. Burun içine uygulanan ilaçların en büyük avantajı, ilaçların yüksek dozda doğrudan burun içine verilebilmesi ve vücuttaki etkilerin nerede ise hiç olmamasıdır.
Ağız yolu ile verilen antihistaminikler Antihistaminikler hastaların hayat kalitesini arttırmaktadır. Birinci kuşak oral antihistaminiklerin en önemli yan etkileri uyutucu olabilmeleridir. Daha yeni antihistaminiklerde bu özellikler yoktur.
Topikal antihistaminikler Burun içine uygulanan antihistaminikler kaşıntı, hapşırık, burun akıntısı ve tıkanıklığını azaltabilirler. Genellikle iyi tolere edilirler.

Burun içine uygulanan kortikosteroidler Alerjik rinitte kullanılan ilaçların içinde en etkin olanlardır . Nazal mukoza içinde yüksek ilaç dozlarına ulaşılmasına rağmen sistemik yan etki riskinin çok az olması nedeni ile tercih edilmektedirler. Bu ilaçların rinitin tüm belirti ve bulgularını iyileştirici etkileri vardır, yan etkileri nadir ve hafiftir. Uzun yıllar kullanım sonucu elde edilen bilgilere göre sistemik kortikosteroidlerin beklenen yan etkileri pek görülmez.

Antilökotrienler Yapılan çalışmalarda montelukast’ın yararlı olduğu, bütün burun ve göz bulgularının yararlandığı gösterilmiştir.
Kromonlar Kromoglikat ve nedokromil burun içi ve göz içi preparatları vardır. Nazal semptomlar üzerine orta derecede etkilidirler. Güvenilirlikleri çok iyidir.
Dekonjestanlar Burun tıkanıklığının tedavisinde kısa süreli kullanılan dekonjestanlar etkindir. Burun kaşıntısı, hapşırık veya burun akıntısı bu ilaçlardan etkilenmez. On günden daha uzun süre kullanılmamalıdır. Huzursuzluk, başağrısı, tremor, uykusuzluk, hipertansiyon ve taşikardi gibi sistemik yan etkiler sıktır.
Antikolinerjikler Su gibi olan burun akıntısını düzeltmede yararlı olmuştur, ama hapşırık veya burun tıkanıklığı etkilenmemiştir .
Sistemik kortikosteroidler Çok nadiren, ağır şikayetleri olan hastalar ilaçlara cevapsız kalabilirler, bu durumda sistemik kortikosteroidler ile kısa süreli tedavi gereği doğabilir.

Alerjen’e Özgü İmmunoterapi
İmmunoterapi, alerjik bir kişiye alerjen ekstrelerinin gitgide artan miktarlarda verilmesi ile bu alerjen ile daha sonraki karşılaşmalarda ortaya çıkacak semptomların azaltılması için yapılan bir uygulamadır. Alerjen immunoterapisi ilk defa 1911’de yapılmaya başlanmıştır.

İmmunoterapinin klinik etkinliği alerjik rinitte gösterilmiştir. Verilecek optimal doz, yan etkileri oluşturmayacak olmalı, ancak hastaların çoğunda klinik olarak yeterli etkileri sağlamalıdır. Güvenilirlik bakımından yan etki ihtimali nedeniyle problemlidir. Alerjik rinit hastalarında anaflaksi riski, astımlılara nazaran daha azdır .

Çocuklarda immunoterapi 5 yaşından küçüklere önerilmemektedir, yan etkileri ve güvenilirlik problemi dışında uzun yıllar süren injeksiyonların yaratacağı problemler sorun yaratmaktadır.

Kategori: Prof.Dr. Nermin Güler, Yazarlar